بسیاری از اقتصادهای جهانی وابسته به نفت و فراورده‌های آن معمولا به دلار آمریکا وابسته هستند. همین امر باعث شده که ایالات متحده آمریکا بتواند قدرت عظیمی برای خود در دنیا به دست آورد. در واقع وابسته بودن صنعت نفت به دلار آمریکا باعث به وجود آمدن سیستمی به نام پترودلار یا دلار نفتی شده است که بسیاری از کشورها با آن چالش داشته و با روی کار آمدن ارزهای دیجیتال، می‌توان آینده مبهمی برای آن متصور شد؛ زیرا بسیاری از کارشناسان معتقد هستند که رمزارزها می‌توانند این سیستم فعلی در صنعت نفت دنیا را اصلاح کنند.
سیستم پترودلار چیست؟
پترودلار در واقع یک شیوه جهانی در تجارت نفت به حساب می‌آید که در آن از دلار آمریکا استفاده می‌شود. این سیستم در سال ۱۹۷۰ و از یک توافقنامه بین آمریکا و عربستان سعودی به وجود آمد؛ در این توافقنامه دو کشور توافق کردند که عربستان در ازای تسلیحاتی که از آمریکا دریافت می‌کند، فروش نفت خام را با دلار آمریکا انجام دهد. به دنبال این توافق سیستم پترودلار ایجاد و امروزه اعضای سازمان اوپک، کشورهای خاورمیانه و سایر کشورهای صادر کننده نفت نیز از این سیستم استفاده می‌کنند.
تاریخچه سیستم پترودلار
پیش از اینکه در سال ۱۹۷۰ سیستم پترودلار ایجاد شود، در سال ۱۹۴۴ توافقنامه‌ای به نام برتن وودز بین کشورهای متفقین که از ۴۴ کشور تشکیل شده بودند، منعقد شده بود. در این توافقنامه کشورها اجازه داشتند که نرخ ارز کشور خود را نسبت به دلار آمریکا تثبیت کرده و بتوانند به تدریج از استاندارد طلا به استاندارد دلار تغییر مسیر دهند.
انتخاب دلار آمریکا در این توافقنامه به این دلیل بود که این کشور دارای بزرگترین ذخایر طلای جهان بود و هیچ کشور دیگری از طلای کافی به عنوان پشتوانه پولی برخوردار نبود. در واقع اقتصاد جهانی بر روی دلاری متمرکز شد که به طلا وابسته بود.
در این توافقنامه بانک‌های مرکزی و دولت‌های خارجی، توانایی تبدیل دلار به طلا را تضمین کردند که در آن زمان ارزش هر اونس طلا، ۳۵ دلار بود. کشورهای متحد که در این توافقنامه حضور داشتند صندوقی به نام IMF یا صندوق بین‌المللی پول را به منظور حفظ ثبات ارزهای جهانی و اقتصاد جهان تأسیس کردند.
در این شرایط تقاضا برای دلار رو به رشد بود؛ اما طلا به عنوان کالای پشتوانه دلار عملکرد خوبی نداشت. در این سال‌ها آمریکا از بیکاری و رشد اقتصادی ضعیف رنج می‌برد و علاوه بر این با مشاهده روند کاهش ارزش دلار، ذخایر دلاری خود را با طلا مبادله کردند.
معامله بزرگ بین آمریکا و عربستان سعودی
با پایان یافتن توافقنامه برتن وودز، ریچارد نیکسون رئیس جمهور وقت آمریکا به دنبال راه حلی برای پیدا کردن یک پشتیبانی جدید بود که بتوان از دلار آمریکا در مقابل ریزش محافظت کند. به همین دلیل در سال ۱۹۷۴ با عربستان صعودی وارد معامله شد؛ بر اساس این معامله آمریکا در مقابل نفت به عربستان کمک نظامی و تسلیحاتی انجام می‌داد. همچنین بر اساس یکی دیگر از مفاد این قرارداد، عربستان باید با خرید اوراق خزانه و اوراق قرضه آمریکا، سود دلاری خود را مجدد در این کشور سرمایه‌گذاری می‌کرد.
پس از این قرارداد، سایر کشورهای تولید و صادرکننده نفت نیز سیستم پترودلار را اتخاذ کرده و توانستند نفت خود را به دلار تبدیل کنند. به همین دلیل امروزه دلار به دلیل استفاده گسترده در بازارهای انرژی توانسته سهم قابل توجهی از اقتصاد بین‌المللی را به خود اختصاص دهد. همین امر باعث شده که اکثر بانک‌های مرکزی در کشورها دلار را به عنوان ذخیره ارزی نگهداری کنند.
سیستم پترودلار چگونه کار می‌کند؟
نفت یکی از کالاهای گران‌بها در دنیا است که هر کشوری به آن نیاز دارد؛ در حدود ۵۰ سال است که کشورهای واردکننده نفت برای پرداخت هزینه خرید آن به دلار نیاز دارند که باعث شده کشورها مقادیر زیادی از این ارز را ذخیره کنند؛ نتیجه این کار تقویت ارزش دلار در جهان است.
کشورهای تولید کننده نفت پس از فروش محصول خود به مقداری دلار مازاد دست پیدا می‌کنند که فرصتی را برای آن‌ها فراهم می‌کند تا بتوانند این دلارها را با سرمایه‌گذاری بازیافت کنند. در واقع سیستم پترودلار، باعث شده بازار دلار و خزانه‌های آمریکا نقدشونده‌تر شده و در عین حال آمریکا قادر باشد تا به صورت مصنوعی نرخ‌های بهره پایین را حفظ و به این طریق کسری‌های مالی خود را تأمین کند. با توجه به اهمیت این سیستم برای اقتصاد آمریکا، بدون شک این کشور مشتاق به محافظت از آن است.
آینده سیستم پترودلار چگونه است؟
در حدود ۵۰ سال است که پترودلار از روش‌های زیر توانسته به اقتصاد ایالات متحده آمریکا کمک ویژه‌ای کند:
- تأمین کسری مالی از طریق نرخ‌های کم‌بهره
- نفوذ گسترده در کل بازارهای مالی جهان
- فراهم کردن منبع منظمی از نقدینگی
- ایجاد جریان سرمایه خارجی به واسطه بازیافت دلارهای نفتی
- کسری تجاری ثابت
با تمام مزایایی که پترودلار برای آمریکا به دنبال داشته، آمریکا برای محافظت از آن در برابر هر کشور و شخصی که قصد چالش کشیدن آن را داشته، هزینه زیادی متحمل شده است. به عنوان مثال یکی از اصلی‌ترین اهداف جنگ علیه قذافی و صدام محافظت از سیستم پترودلار بوده است.
اما با همه این تلاش‌ها به نظر می‌رسد که پایان سلطه دلار آمریکا در اقتصاد جهان آغاز شده است؛ کسری بودجه ادامه‌دار در آمریکا ممکن است باعث شود که کشورها برای کاهش ارزی دلاری خود اقدام کنند؛ نتیجه این اقدام کاهش قدرت خرید این ارز خواهد بود. این اتفاق سال‌های زیادی است که رخ می‌دهد و یک نمونه آن کنار گذاشتن دلار توسط صدام برای یورو در سال ۲۰۰۰ بود.
با اینکه قیمت ارز دیجیتال تتر و سایر رمزارزها در سال‌های اخیر روند کاهشی داشته اما با توجه به غیرمتمرکز بودن این ارزها، بسیاری از کشورها در حال پیدا کردن گرایش به استفاده از آن‌ها هستند. همچنین با توجه به کاهش تقاضا برای نفت به دلیل افزایش نگرانی در مورد گرم شدن زمین، تقاضا برای دلارهای نفتی یا پترودلار رو به کاهش است.
چالش‌های روسیه و چین در مقابل پترودلار
آمریکا با دو قدرت اقتصادی بزرگ در جهان یعنی چین و روسیه روابط تیره‌ای دارد. حمله روسیه به اوکراین شرایطی را به وجود آورد که آمریکا ذخایر دلار روسیه را ضبط کرده و این کشور را از سیستم پترودلار خارج کند. آمریکا در طی سال‌های مختلف بارها چین را تهدید کرده تا از برخی کارها مانند حمله به تایوان منصرف شود. همین تهدیدات باعث شده که این دو کشور به خصوص چین برای تسلط پیدا کردن بر جهان به دنبال جایگزین کردن ارز دیگری با دلار در معاملات نفتی باشد.
آیا ارزهای دیجیتال جایگزینی برای سیستم پترودلار هستند؟
ظهور ارزهای دیجیتال در سال‌های اخیر و برخی از ویژگی‌های این ارزها مانند غیرمتمرکز بودن باعث شده که کشورهایی مانند روسیه این ارزها را به عنوان جایگزینی برای دلار در معاملات نفتی در نظر داشته باشند. در واقع شرایط دنیا در حال حرکت به سمتی است که می‌تواند منجر به از بین رفتن سیستم پترودلار و جایگزین شدن ارز دیگری با دلار آمریکا در بازارهای نفت و گاز شود. یکی از نشانه‌های مهم این اتفاق ادامه کسری مالی گسترده در ایالات متحده آمریکا است که باعث شده بسیاری از کشورها به دنبال کاهش ارز دلاری خود باشند؛ نتیجه این اقدامات و شرایط کاهش قدرت خرید این ارز در بازارهای مالی است که جایگزین شدن آن را محتمل‌تر می‌کند.
